Edebiyat eleştirisi, kimi zaman gerçekten çok seçkinci olabiliyor. Bu da ister istemez, edebiyat incelemelerinin alanını daraltıyor. Seçkinci eleştirmenler, popüler edebiyatı görmezden gelirken; farkında olmadan devasa bir edebi alana da sırtlarını dönüyorlar. “Edebiyat, toplumun aynasıdır” mottosunu dilinden düşürmeyenler, nedense iş neyin edebi olup neyin olmadığına karar vermeye gelince; popüler edebiyatı ve heveskâr edebiyatını edebiyattan saymayabiliyorlar. Bu eleştirmenlerin görmezden geldikleri bir başka alan da fanzinler.

Fanzinler birtakım heveskârların bireysel çabaları veya birtakım alt kültür gruplarının hiyerarşik ticari yayıncılıktan uzak alternatif basılı materyalleridir ekseriyetle. Fantezi, bilim kurgu, çizgi roman veya öteki popüler ilgi alanlarında belirsiz aralıklarla çıkarlar. Genellikle siyah-beyaz olarak fotokopi yoluyla veya elle çoğaltılır ve dağıtılırlar. Edebiyat fanzinleri, daha çok şiir ve öykü gibi türlere yer verirken; metinler sıklıkla fotoğraf, karikatür, resim, çizim gibi görsel materyallerle desteklenirler. Bunların bazıları özgün bir edebi çabanın ürünü olabileceği gibi; bazıları da bilinen eserlerin taklitleridir.

Heveskâr kurguları ise (fan fiction) daha çok orijinal edebi eserlere, sinema veya dizilere öykünen, çoğu resimli, kısa anlatılardır. Bu öykünme, birkaç farklı kaynaktan alınmış vakaları veya birkaç farklı eserden seçilmiş karakterleri bir esere monte etme şeklinde gerçekleşir çoğunlukla. Bazen de bilinen eserlerin acemi taklitleri olan pastişler düzeyinde bir uyarlama söz konusudur. Henry Jenkins’e göre yaygın medya hikâye anlatma teknikleri ile heveskâr kurgusu arasında belirgin bir bağ vardır. Jenkins bunu şöyle ifade eder

“Yaygın medya metinleri, anlatılan hikâyenin boşlukları veya katmanlarının art arda açılması şeklinde ilerler. Anlatıda tam olarak anlatılamayan entrik ögeler, ortaya konabilenden daha fazla ima edilen ilave ayrıntılarla tanıtılırlar. Böylece okur, hikâye bileşenlerinin ayrıntılarına girmek için kendi yorumlarını da kattığı ve kendi yaşamı ile ilişki kurduğu güçlü teşvik edicilere sahip olur”.

Fanzinler gerçekten de toplumsal olaylara en hızlı reaksiyon veren edebi yayınlardır. “Birileri hiç durmadan yazıyor, çiziyor, hiç durmadan kesiyor, yapıştırıyor ve fotokopi makineleri harıl harıl  çalışıyor” diyen Altay Öktem’in ifadesiyle fanzin edebiyatı, Türkiye’de “yer altında akan bir nehir” gibidir.

1970’lerdeki punk akımı ile de ilişkilendirilebilecek fanzin edebiyatı, doksanlarda bilgisayar, internet ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile yükselişe geçmiştir. Demolar, afişler, klipler, kısa filmler, slaytlar internet siteleri ve blogları (webzin) halinde dijital ortama taşınmıştır. Hasan B. Kahraman’a göre bilgisayar, fotoğrafın keşfi gibi sanat eserinin alımlanma pratiğini değiştirmiş, sanatı kitleselleştirmiştir. “Kes yapıştır” ile masaüstü yayıncılığın dolaşıma girmesi ve fotokopi ile her şeyi yapmanın mümkünleşmesi, neyin edebi olduğu, neyin olmadığını tartışmaya açmıştır. Nitekim Türkiye’de özellikle kendi bireyselliğini dile getiren birer gençlik tecrübesi olarak 1990’ların sosyal ortamına damgasını vurmuştur.

Fanzinler, gerçekten de bütün asosyal karamsarlığı ve hicvine rağmen, birer “toplumsal metin”dir. Baskı altındakilerin ve parçalanmışların tarihidir. Kimi zaman bir yaş grubu, kimi zaman bir alt kültür grubu fanzin sayfalarında çığlık çığlığa konuşur. Politikacıların vaatkâr manipülasyonlarına karşı, verili düzenle hesaplaşır.^[1] Ancak yine de aykırı ve anarşist ruhları, “korsan” yayım ve dağıtım yöntemleri, alternatif ve marjinal edebi tavırları ile fanzinler; kanonik edebiyat tarafından “yer altı edebiyatı” olarak adlandırılmaya devam edecektir.^[2]

[1] JENKİNS, Heny; “Transmedia Storytelling 101”, (posted at weblog March 22, 2007), [Erişim tarihi: 19.04.2011]: http://www.henryjenkins.org/2007/03/transmediaistorytellingi101.html

[2] ÖKTEM, Altay; Genel Kültürden Kenar Kültüre 101 Fanzin, İthaki yay. İstanbul 2002.

[3] ÖKTEM, Altay; Fanzinler, Demolar, Fotokopi Afişler, Varlık Yayınları, İstanbul 2000

[4] ALTUN, Murat The Photocopied 1990s: Youth, Culture And Fanzines [Fotokopi 1990lar: Gençlik, kültür ve fanzinler] Boğaziçi Üniversitesi Yüksek Lisan Tezi, İstanbul 2005. s. 48

[5] KAHRAMAN, Hasan Bulent; “Anarşi ve Fanzinler”, Radikal, 13 Haziran 2002